Kısa Özet
Bu belgesel, Türkiye'nin çok partili demokrasiye geçişinin zorlu ve karmaşık tarihini anlatıyor. Belgesel, 1930'lardan başlayarak 1960'lara kadar olan dönemi kapsıyor ve bu süreçte yaşanan önemli olayları, kişileri ve siyasi mücadeleleri ele alıyor. Belgesel, Atatürk'ün çok partili demokrasi fikrini nasıl benimsediğini, Celal Bayar ve Adnan Menderes gibi önemli isimlerin siyasi kariyerlerini, 1946 ve 1950 seçimlerindeki hileleri, 1950'lerde yaşanan ekonomik sıkıntıları, 1950'lerin sonlarında artan siyasi gerilimi ve nihayetinde 27 Mayıs 1960 darbesini ve sonrasında yaşananları ele alıyor.
- Türkiye'nin çok partili demokrasiye geçişi zorlu ve karmaşık bir süreçti.
- 1930'lardan başlayarak 1960'lara kadar olan dönemde önemli siyasi mücadeleler yaşandı.
- 27 Mayıs 1960 darbesi, Türkiye'nin demokrasi yolculuğunda önemli bir dönüm noktası oldu.
1930'lar: Çok Partili Demokrasi Denemesi
Belgesel, 1930'larda Türkiye'nin çok partili demokrasiye geçiş denemesine odaklanarak başlıyor. Bu dönemde, Atatürk'ün liderliğindeki Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) tek parti olarak iktidardaydı. Atatürk, 1930'larda ekonomik krizin etkilerini azaltmak ve Türkiye'yi Batı ile bütünleştirmek için çok partili bir sisteme geçişin gerekli olduğuna karar verdi. Bu amaçla, Fethi Okyar'ın liderliğinde Serbest Cumhuriyet Fırkası kuruldu. Ancak, yeni cumhuriyetin henüz inşa edildiği bu dönemde, muhalif bir sesin yaşamasına izin verilmedi. Serbest Cumhuriyet Fırkası, 6 ay sonra kapatıldı ve yöneticilerinin bir bölümü hapsedildi. Atatürk, bu dönemde, yeni kurulan partinin iktidarı denetleyecek muhalefet rolünü üstlendiğini ve kendi partisinin iktidar rolünü oynadığını belirtti.
Adnan Menderes'in Siyasi Yükselişi
Bu bölümde, Adnan Menderes'in siyasi kariyerinin başlangıçları anlatılıyor. Menderes, 1931 yılında Serbest Cumhuriyet Fırkası'nın Aydın il başkanlığını üstlendi. Atatürk'ün Aydın'a yaptığı ziyaret sırasında Menderes ile tanıştı ve onun fikirlerinden etkilendi. Kısa bir süre sonra, Menderes, Atatürk'ün desteğiyle milletvekili seçildi. Menderes, 1933 yılında Ankara'ya geldiğinde, onu 30 yıl sürecek bir siyasi serüven bekliyordu.
İsmet İnönü Dönemi
Atatürk'ün ölümünden sonra, İsmet İnönü, Türkiye Cumhuriyeti'nin başkanı oldu. İnönü, Atatürk'ün demokrasi arayışını sürdürmek istediğini belirtti. Ancak, 1938 yılında yapılan CHP kurultayında, İnönü, değişmez genel başkan ilan edildi. Bu karar, İnönü'nün tek adam olma yolunda ilerlediğini gösteriyordu.
Savaş Yılları ve Varlık Vergisi
İkinci Dünya Savaşı sırasında, Türkiye tarafsız kaldı. Ancak, savaşın etkileri Türkiye'yi de etkiledi. Ekonomik sıkıntılar arttı ve halkın yaşam standartları düştü. Bu dönemde, İnönü'nün otoritesi arttı ve o, bir korkunun sembolü haline geldi. 1942 yılında, savaşın tam bir yangına dönüştüğü dönemde, Varlık Vergisi konuldu. Bu vergi, özellikle azınlıklara yönelikti ve büyük tepki yarattı.
Çok Partili Rejime Geçiş
İkinci Dünya Savaşı'nın sona ermesiyle birlikte, Türkiye'de çok partili demokrasiye geçiş için ortam oluştu. 1945 yılında, İsmet İnönü, 19 Mayıs nutkunda, çok partili demokrasiye geçiş sözü verdi. Ancak, CHP içinde, bu geçişe karşı çıkanlar da vardı. 1945 yılında, Celal Bayar, Refik Koraltan, Fuat Köprülü ve Adnan Menderes, CHP'den ihraç edildi. Bu dörtlü, daha sonra Demokrat Parti'yi (DP) kurdu.
1946 Seçimleri
1946 yılında, Türkiye'de ilk çok partili seçim yapıldı. DP, seçimlere katılmak istedi, ancak CHP, seçimi erkene alarak DP'yi hazırlıksız yakaladı. DP, yerel seçimleri boykot etti ve bu da CHP'de büyük tepki yarattı. 1946 seçimlerinde, CHP, hileler yaparak kazandı. DP, seçimlerin hileli olduğunu iddia etti ve bu da ülkede büyük bir gerginliğe yol açtı.
Demokrat Parti'nin İktidara Gelişi
1950 yılında yapılan genel seçimlerde, DP, ezici bir çoğunlukla kazandı. Bu seçim, Türkiye'de çok partili demokrasinin gerçek anlamda başladığını gösteriyordu. DP'nin iktidara gelmesi, Türkiye'de yeni bir dönemin başlangıcını işaret ediyordu.
Menderes Hükümeti ve Arapça Ezan
Adnan Menderes, DP'nin başbakanı oldu. Menderes hükümeti, ekonomik kalkınma ve liberalizm politikalarını benimsedi. Ancak, Menderes hükümeti, Arapça ezanı yeniden uygulamaya koymasıyla da tanındı. Bu karar, Atatürk'ün devrimlerine karşı çıkanlar tarafından desteklenirken, Atatürk'ün devrimlerine bağlı olanlar tarafından eleştirildi. Arapça ezanın yeniden uygulanması, orduda da rahatsızlık yarattı.
1954 Seçimleri ve Ordudaki Kaynama
1954 yılında yapılan genel seçimlerde, DP, yine ezici bir çoğunlukla kazandı. Bu zafer, Menderes'in gücünü ve itibarını zirveye taşıdı. Ancak, DP'nin iktidarı, orduda bir kaynamaya yol açtı. Ordu, DP'nin sert politikalarından ve Arapça ezanın yeniden uygulanmasından rahatsızdı. 1950'lerin sonlarında, orduda ihtilal planları yapılmaya başlandı.
27 Mayıs 1960 Darbesi
27 Mayıs 1960'ta, ordu, DP hükümetini devirdi. Darbe, Türkiye'de çok partili demokrasinin büyük bir yara almasına yol açtı. Darbe sonrasında, Menderes, Celal Bayar ve diğer DP yöneticileri tutuklandı ve yargılandı. Menderes, Bayar ve Fatin Rüştü Zorlu, idam cezasına çarptırıldı ve 1961 yılında idam edildi.
27 Mayıs Sonrası
27 Mayıs darbesinden sonra, Türkiye'de yeni bir anayasa hazırlandı ve 1961 yılında referandumla kabul edildi. Yeni anayasa, daha liberal ve demokratik bir yapıya sahipti. Ancak, 27 Mayıs darbesi, Türkiye'nin demokrasi yolculuğunda derin bir yara açmıştı.
Yassıada Davası
27 Mayıs darbesinden sonra, DP yöneticileri, Yassıada'da yargılandı. Yassıada Davası, Türkiye'nin tarihindeki en büyük siyasi davalardan biriydi. Dava, 592 sanık ve 19 ayrı davadan oluşuyordu. Dava, 9 ay 20 gün sürdü ve sonunda Menderes, Bayar ve Zorlu, idam cezasına çarptırıldı.
Sonuç
Bu belgesel, Türkiye'nin çok partili demokrasiye geçişinin zorlu ve karmaşık tarihini anlatıyor. Belgesel, 27 Mayıs 1960 darbesinin Türkiye'nin demokrasi yolculuğunda önemli bir dönüm noktası olduğunu gösteriyor. Belgesel, aynı zamanda, Türkiye'nin demokrasi mücadelesinin devam ettiğini ve demokrasinin kurallarının iyi işletilmesi gerektiğini vurguluyor.
